Digitaal Opgroeien
Als je opgroeit in een digitale wereld zijn internet, een smartphone, social media en je eigen computer de normaalste zaken van de wereld. Maar hoe veilig is het internet? Wat weet je van social media en wat daar wel en niet mag en hoe reageer je op cyberpesten?
Hoe groei je veilig digitaal op?
Als je digitaal opgroeit (of opgegroeid bent), beschouw je internet en social media als een vast onderdeel van je leven. We kunnen bijna allemaal niet meer zonder laptop, smartphone of tablet, laat staan wifi. En hoewel die cyberwereld geen geheimen meer voor ons lijkt te hebben, gaat er ook nog steeds van alles mis. Phishing, online fraude, sexting en cyberpesten zijn ook onderdeel van digitaal opgroeien.
Hoe groei je veilig digitaal op en hoe helpen we anderen daarbij?
Social media
Liken, sharen, posten en delen. Een (groot) deel van ons sociale leven speelt zich af op social media. We delen onze successen, vakantieplaatjes, mooie en verdrietige momenten. We troosten, maken ruzie, geven onze mening en vragen om aandacht. Al deze berichten delen we met familie, vrienden, bekenden, collega’s en soms ook met volslagen onbekenden.
Wat je moet weten over sociale media
Wie mag zien wat jij deelt?
Wie mag jouw berichten volgen, met wie deel jij lief en leed op social media? Is dat een bewuste keuze of heb je er niet over nagedacht? Er is geen goed of slecht, maar het is wel belangrijk dat je er over nadenkt.
Overwegingen zijn:
- Wie mag weten waar ik ben?
- Wie mag weten wat ik doe?
- Hoe kwetsbaar maakt al deze informatie mij voor identiteitsfraude of hulpvraagfraude?
Nepnieuws (of fake news)
Op social media kan iedereen nieuws maken. Soms zien we nieuws eerder via X of Instagram dan op de radio, televisie of in de krant. Ook hebben influencers soms een groter publiek dan een expert of wetenschapper, en moeten journalisten hun uiterste best doen om hun publiek te behouden. Hoe check je dan als lezer dan de bron? Wanneer weet je of een bericht klopt, of de foto echt is en wie bepaalt dat?
Houd je socialmedia-apps up-to-date
Zorg voor de laatste updates van je socialmedia-apps.
- Gebruik verschillende wachtwoorden (en deel ze niet met anderen).
- Stel tweestapsverificatie in voor je socialmedia-apps.
- Log alleen in op je eigen apparaten (of log uit als het niet anders kan).
Je kan zelf bepalen wie jouw gegevens zien op social media. Daar zijn je privacyinstellingen voor.
Voorkomen dat je (kind) nepnieuws te zien krijgt, kan lastig zijn omdat het vooral via sociale media tot je komt. Leer hoe je nepnieuws kan herkennen en check altijd de bron van nieuws.
Door het instellen van inloggen in twee stappen (ook wel bekend als 2-Factor Authenticatie, 2FA of tweestapsverificatie) voeg je een extra beschermingslaag toe aan je account of app.
Goed gedrag op sociale media
Weet wat wel en niet mag op social media
- Sexting is het versturen van naaktfoto's of naaktbeelden en seksueel getinte berichten. Als je boven de 18 bent, is dat jouw keuze. Toch is het strafbaar als iemand anders die beelden deelt, online zet of zelfs verkoopt.
- Deel je 'nudes' van iemand onder de 18, dan ben je strafbaar (want dat is kinderporno).
- Wraakporno is altijd strafbaar.
- Het delen van beelden van seksuele intimidatie is altijd strafbaar.
Rapporteren op sociale media
Wat als iemand een foto of bericht plaatst dat je ongepast vindt? Of een foto van jou waarvan je niet wil dat die openbaar staat? Op socialmediaplatforms kan je bijna altijd berichten en accounts rapporteren.
Veilig en leuk op socials
In de Safer Internet Day quiz 'Veilig en leuk op social' kan jij je kennis over wat er wel en niet mag op social media testen.
Test jouw kennis over
- wat wel en wat niet mag op socials;
- hoe je een naar bericht rapporteert;
- wat je kan doen in geval van online pesten.
Online geldzaken
Hoe goed giraal ga jij eigenlijk? Houd je je pinpas voor jezelf, net als je pincode en het saldo van je bankrekening? Hoe alert ben jij op phishing, hulpvraagfraude en ronselaars voor geldezels? Verstandig met geldzaken omgaan is natuurlijk ook een onderdeel van digitaal opgroeien. Want betalen doen we vooral online of contactloos.
Hoe goed giraal ga jij?
Veilig bankieren doe je zo
- Bescherm je codes, zodat niemand deze weet.
- Houd devices, safe en up-to-date.
- Check regelmatig of je alles van je money weet.
- Problemen? Connect je bank meteen.
- Je betaalpas is voor jou, en jou alleen.
Word geen geldezel
Een geldezel of money mule is iemand die via zijn eigen rekening geld witwast voor een crimineel. Vaak worden hiervoor jongeren benaderd. Even je pinpas uitlenen en snel geld verdienen, klinkt wel heel makkelijk. Maar de geldezel wordt vaak snel gepakt. En hij is degene die met schulden en een strafblad achterblijft.
- Leen nooit je pinpas uit aan een onbekende.
- Boek nooit een bedrag door voor een onbekende.
Niet gebeld? Geen geld!
Is het jou al wel eens overkomen? Je ontvangt een SMS of WhatsAppbericht van een bekende die je vraagt: 'Kan je snel iets voor me betalen? Ik heb een nieuwe telefoon en mijn online bankieren doet het niet. Ik stuur je even een tikkie." Natuurlijk trap jij daar nooit in! Toch?
Maar hoe zit dat met je ouders, grootouders of je vrienden? Spreek het volgende met ze af: Niet gebeld? Geen geld! Als je echt in nood zit en geld moet lenen, dan bel je met je (groot)ouders of vrienden.
Nare online ervaring
Online pesten
Online pesten of cyberbullying is net zo schadelijk als pesten in de offline wereld. Het grootste verschil is dat er geen veilige plek meer voor je lijkt te zijn. Als cyberbullies je volgen in WhatsAppgroepen en op social media kan dat heel naar zijn.
- Praat erover met iemand;
- Schakel mentor, leerkracht of trainer in.
Grooming
Grooming is digitaal kinderlokken. Een volwassene doet zich via een vals account voor als een jongere, meestal maar met één doel, je verlokken tot online seksuele handelingen of afspreken voor een echte date.
- Spreek nooit zomaar af met iemand die je alleen online kent;
- Neem iemand in vertrouwen als je afspreekt;
- Praat met iemand als je slachtoffer bent geworden.
Catfishing
Veel jongeren chatten via social media of dating-apps met mensen die ze in de offline wereld nog nooit ontmoet hebben. Mensen kunnen op social media ook een nepaccount aanmaken en daarmee contact leggen. Meestal met het gebruik van een valse foto. Dit noemen ze ook wel een catfish. Cafishing kan ook gaan over datingfraude, de catfish is er dan op uit om je geld afhandig te maken.
Organisaties en Helpdesks
Offlimits
Offlimits is een onafhankelijke stichting die zich inzet voor het bestrijden en voorkomen van online grensoverschrijdend gedrag. Offlimits is aangesloten bij het internationale netwerk van meldpunten en werkt nauw samen met de politie. Offlimits heeft ook een "trusted flagger-status", waarmee ze grensoverschrijdend gedrag met voorrang onder de aandacht kunnen brengen op een socialmediaplatform. Twee belangrijke initiatieven van Offlimits zijn
- Helpwanted.nl biedt advies bij online seksueel misbruik. je vindt er tips en adviezen en je kan er (anoniem) met iemand chatten.
- Het stopt bij jou roept op om te stoppen met delen van naaktfoto's en naaktfimpjes. Als jij niet deelt of een screenshot maakt van een naaktfoto die je toegestuurd krijgt, kan het bij jou stoppen.
Meldknop
Jongeren en hun ouders kunnen op Meldknop.nl eenvoudig informatie vinden wat je kan doen als er iets vervelends is gebeurd op internet. Hoe je bijvoorbeeld - ook anoniem - advies en hulp kan inwinnen bij betrouwbare en professionele instanties. En hoe en wanneer je aangifte kan doen bij de politie.
StoppestenNU
Op de website van Stop Pesten NU vind je tips over hoe jij kan omgaan met pesten. Of je nu zelf pest of gepest wordt. Ook zijn er veel verhalen van anderen (vaak bekende Nederlanders) die vertellen over gepest worden (of pesten).
Begeleid jij kinderen of jongeren bij digitaal opgroeien?
Ouderlijk toezicht
Staan jij en je kind nog aan het begin van de digitale opvoeding? Hier vind je tips hoe je kinderen kan begeleiden op internet onder toezicht.
Voor leerkrachten en ouders
Houd jij je bezig met digitaal opvoeden, thuis of op school? Hier vind je tips voor lesmaterialen, games en websites die helpen met de digitale opvoeding.
Mediawijsheid
Mediawijsheid.nl is de betrouwbare wegwijzer in veilig en slim gebruik van (digitale) media.
Gamewijzer
Op gamewijzer.nl vind je tips en informatie over games en gamende kinderen.
Handboek voor docenten
Internet en social media zijn laagdrempelig en spelen een grote rol in het leven van kinderen. Meestal is het leuk maar het gaat niet altijd goed. Denk aan het verspreiden van foto's en filmpjes zonder goedkeuring, online pesten of gehackt worden. Omdat veel kinderen de gevolgen van deze acties niet overzien, is het voor jou als leerkracht van groot belang om kinderen op een veilige manier internet en sociale media te laten gebruiken.
[handboek voor docenten]